موسیقی روح انسان را در هر سنی که باشد جلا می‌دهد، آواز خواندن زبانی جهانی است که مرزها را در می‌نوردد. آموزش خوانندگی به کودکان راهی است برای شکوفا کردن پتانسیل موسیقی، پرورش خلاقیت و ایجاد اعتماد به نفس در آنها. اینجا قصد داریم با هم به دنیای هیجان‌انگیز آموزش آواز برای کودکان و نوجوانان قدم بگذاریم و راه‌های مختلفی را که از طریق آنها کودکان می‌توانند سفری برای کشف آواز آغاز کنند، بررسی کنیم. سفر ما شامل روش‌های آموزش خوانندگی به کودکان، بررسی بهترین آنها، آموزش ریتم و بررسی اشتباهاتی است که ممکن است در طول مسیر پیش آید.
روش‌های آشنایی کودکان با موسیقی
وقتی صحبت از معرفی موسیقی به فرزندان می‌شود، بسیاری از والدین نمی‌دانند باید چکار کنند. برخی از آنها با مهمانی رفتن و رقص و آواز سعی در آموزش آواز به کودکان دارند، بعضی دیگر اشعار آهنگ‌های دلخواهشان را حفظ می‌کنند و برای نوزادشان می‌خوانند تا توجهش جلب شود. عده‌ای هم با تاکید روی آموزش رقص سعی در آموزش موسیقی و آوازخوانی به فرزندان خود دارند. همه این راه‌ها مناسب است، اما بهتر است موارد زیر را هم مدنظر داشته باشید تا آموزش خوانندگی به کودکان بازدهی بیشتری داشته باشد:
اشاره به موسیقی در دنیای روزمره: برای آموزش خوانندگی به کودکان و آشنا کردن آنها با این دنیا، کافیست به موسیقی دنیای پیرامون خود نیز توجه کنید و فرزندتان را از این موضوع آگاه سازید. ریتم قطرات باران یا صدای جیک جیک پرندگان، همه این‌ها نوعی موسیقی هستند، فرزندتان را تشویق به کشف این صداها کنید.
استفاده از بازی‌های موسیقایی: بازی‌های مبتنی بر موسیقی فرصت سرگرم‌کننده‌‌ای برای آشنایی بهتر با موسیقی هستند. یکی از ساده‌ترین آنها رقص یخی (dance freeze) است که در آن بازیکنان همزمان با موسیقی می‌رقصند، اما وقتی موسیقی ناگهان متوقف می‌شود باید بی‌حرکت بمانند و فقط وقتی دوباره شروع می‌شود می‌توانند حرکت کنند.
آموزش از طریق شعر خوانی: شعرهای کودکانه با ریتم و قافیه جالبی که دارند، راهی فوق‌العاده برای علاقه‌مند کردن بچه‌ها به موسیقی هستند. سعی کنید هنگام خواندن یا از حفظ خواندن این اشعار، پا زدن یا دست زدن را هم در نظر بگیرید. این کار باعث می‌شود ریتم شعر در ذهنشان نقش ببندد و به دنیای موسیقی علاقه‌مند شوند.
آموزش گروهی: اجازه دهید کودکتان به صورت گروهی موسیقی بیاموزد. وقتی فرزندتان در میان دوستانش در حال یادگیری آواز گروهی است، علاقه‌اش بیشتر به این موضوع جلب می‌شود و اتفاقا در این زمینه بازدهی بیشتری خواهد داشت.
پخش موسیقی در موقعیت‌های مختلف: وقتی موسیقی پخش می‌شود، همه چیز سرگرم‌کننده‌تر است. هنگام درست کردن شام، شستن ظرف‌ها، تمیز کردن اتاق خواب‌ها یا انجام تقریباً هر کار دیگری اجازه دهید یک موسیقی ملایم و جذاب در فضای خانه پخش شود. گوش دادن به موسیقی وقتی خانواده در ماشین هستند یا از پیک‌نیک در حیاط خلوت لذت می‌برند نیز به به همان اندازه سرگرم‌کننده و جذاب برای جلب توجه کودکان به موسیقی است.
استفاده از سازهای ساده: به کودکتان ساخت سازهای ساده بیاموزید. به عنوان مثال، می‌توانید با یک جعبه دستمال کاغذی خالی که چند کش لاستیکی روی دهانه آن کشیده شده است، یک گیتار بسازید یا مثلا می‌توانید چندین شیشه مربا را با مقدار متفاوتی آب پر کنید طوری که وقتی با جسمی مانند چکش لاستیکی به آن ضربه بزنید، هر شیشه صدای منحصر به فرد و متمایزی ایجاد می‌کند. این کارها نظر کودکتان را به آموزش موسیقی بسیار جلب می‌کند.
گشت و گذار در مکان‌هایی که همواره با موسیقی در ارتباط هستند: فرزندتان را می‌توانید به کافه‌های مخصوص ببرید تا از نزدیک شاهد نواختن موسیقی با ساز باشد. تجربه تماشای سازهای موسیقی که در حال نواختن هستند، بی‌نظیر و بسیار تاثیرگذار است. معرفی چنین مکان‌هایی برای آموزش آواز به کودکان می‌تواند هیجان‌انگیز، آموزنده و سرگرم‌کننده باشد.
بهترین روش های آموزش خوانندگی به کودک
روش‌های مبتدی و حرفه‌ای بسیاری برای آموزش خوانندگی به کودکان وجود دارد که هر کدام مزایا و معایب خاص خود را دارند، اما در این میان سه متد آموزشی وجود دارد که اصولی هستند و نتایج شگفت‌انگیزی خواهند داشت: متد آموزشی کودالی، متد آموزشی دالکروز و متد آموزشی سوزوکی.
متد آموزشی دالکروز
متد آموزش دالکروز (Dalcroze) روشی تجربی برای آموزش و یادگیری موسیقی از طریق تعیین یک مسیر آموزشی هدفمند است. این روش که در عین حال که رویکردی بسیار سرگرم‌کننده و مناسب کودکان دارد، اما دقیق است. مراحل سه‌گانه این متد آموزشی شامل موارد زیر است:
یوریتمیکس (Eurhythmics): در این مرحله عناصر ساختاری (ضرب، ریتم، وزن، بافت، عبارت و فرم) و عناصر زیبایی‌شناختی (دینامیک، ظرافت، بیان و تاثیر) آموزش داده می‌شود. در این مرحله هنرجویان با افزایش کنترل بر بدن خود، آزادانه حرکات خلاقانه خود را در رقص و موسیقی بیان می‌کنند.
سلفژ (Solfege): سلفژ در اصل آموزش چشم، گوش و حنجره برای بیان نت‌های موسیقی به طور اصولی و از راه درست است. در این مرحله به کودکان یاد داده می‌شود به نت‌های موسیقی نگاه کنند و آن را بدون استفاده از ساز بشنوند.
بداهه‌نوازی (Improvisation): در این مرحله نیز همانطور که از نامش پیداست، هنرجویان می‌آموزند که چطور به صورت بداهه آواز بخوانند یا موسیقی بسازند.
متد آموزشی کودالی
متد آموزشی کودالی (Kodály) از تحقیقات و روش مربی مجارستانی، زولتان کودای، الهام گرفته شده است. در نوشته‌های کودای این مفهوم وجود دارد که انسان بدون موسیقی نمی‌تواند کامل باشد و موسیقی در خدمت رشد فرد در تمام سطوح (از نظر عاطفی، معنوی و فکری) است. در این متد آموزشی، کودک از طریق آواز، بازی، سرگرمی و تفریح، عناصر موسیقی را همانطور که به صورت متوالی ارائه می‌شوند، کشف می‌کند و از طریق توسعه‌ی مهارت شنیداری و دیداری، فرصت ورود به دنیای موسیقی را پیدا می‌کند.
روش آموزشی سوزوکی
روش سوزوکی (Suzuki) بر این اصل استوار است که همه کودکان دارای توانایی‌های ذاتی هستند و این توانایی را می‌توان از طریق یک محیط درست پرورش و توسعه داد. برای مثال همه کودکان توانایی یادگیری زبان مادری خود را دارند. به همین خاطر اگر همان فرآیند یادگیری زبان مادری که فرآیندی طبیعی است در آموزش مهارت‌های دیگر مثل موسیقی یا شنا نیز به کار گرفته شود، می‌توان آنها را نیز با موفقیت به کودکان آموخت. سوزوکی از این فرآیند به عنوان روش زبان مادری و از کل سیستم آموزش به عنوان آموزش استعداد یاد می‌کند. این روش در آموزش موسیقی به کودکان بسیار موفق بوده است.
آموزش ریتم در موسیقی به کودکان
یکی از مهم‌ترین مراحل آموزش خوانندگی به کودکان شامل یادگیری ریتم است. با اینکه روش‌های زیادی برای آموزش ریتم در موسیقی به کودکان وجود دارد، اما امتحان کردن دو مرحله زیر، به طور اصولی به افزایش بازدهی آموزش کمک می‌کند:
مرحله اول- هماهنگ‌سازی: در اولین مرحله باید به کودکان یاد داد که چطور با هم هماهنگ شوند. برای این کار انجام یک بازی پیشنهاد می‌شود. در این بازی از کودکان خواسته می‌شود با دست زدن و پا کوبیدن یا استفاده از سازهای ریتمیک ساده در حالی که به صورت دایره‌ای نشسته‌اند، یک الگوی ریتمیک ثابت را حفظ کنند. پس از ایجاد یک ریتم ثابت، دانش‌آموزان به نوبت نام خود را همزمان با الگوی ریتمیک بیان می‌کنند. این فعالیت را می‌توان متنوع‌تر هم انجام داد. مثلا از کودکان خواسته شود غذا یا رنگ مورد علاقه خود، آنچه را که برای صبحانه خورده‌اند و غیره را بیان کنند تا آنها را به فکر فرو ببرد.
مرحله دوم- درک ریتم: در این مرحله از کودکان بخواهید با دست زدن، استفاده از سازهای ریتمیک ساده یا با راه رفتن در اتاق، ریتم منظم موسیقی را پیدا کرده و با آن حرکت کنند. این فعالیت‌ها را می‌توان با درخواست از کودکان برای حرکت فقط روی ریتم‌های خاص (مثلاً یک در میان) یا انجام حرکات مختلف روی ریتم‌های مختلف (مثلاً «دست زدن و پایکوبی») متنوع و پیچیده کنند.
فواید آموزش آواز به کودکان
آموزش خوانندگی به کودکان دارای فواید زیادی است. این فواید از جنبه بررسی شده‌اند: روانشناختی، اجتماعی، رفتاری و فیزیکی.
فواید روانشناختی: باعث کاهش اضطراب و استرس می‌شود، اعتماد به نفس را افزایش می‌دهد و منجر به ذهن آگاهی کودکان می‌شود.
بیان احساسات: آموزش آواز به کودکان چیزی فراتر از خواندن است؛ زیرا موسیقی راهیست برای بیان احساسات آنها. چه از راه خوانندگی و چه از راه نواختن ساز، به توسعه و رشد هوش هیجانی و مکانیسم‌های مقابله کودکان بسیار کمک می‌کند.
فواید اجتماعی: باعث تقویت روابط اجتماعی و ایجاد اعتماد به نفس در کودک می‌شود و به تخلیه هیجانی به روش درست کمک می‌کند.
فواید رفتاری: به کودکان کمک می‌کند روی خود و رفتارشان کنترل بهتری داشته باشند و راحت‌تر بتوانند خودشان را بیان کنند. موسیقی خلاقیت و تخیل را در ذهن‌های جوان بیدار و شعله‌ور می‌کند؛ زیرا صداها و ریتم‌ها و ملودی‌های مختلف کودک را تشویق می‌کند تا خارج از چارچوب تعیین شده تفکر کند.
فواید فیزیکی و شناختی: به تقویت سیستم ایمنی و عصبی بدن کمک می‌کند و توانایی‌های شناختی کودک را تقویت می‌کند.
مشکلات رایج در آموزش خوانندگی به کودکان و راهکارهای آن
مشکلات و چالش‌های زیادی در آموزش خوانندگی به کودکان وجود دارد که 3 تا از متداول‌ترین آنها شامل موارد زیر است:
نبود اعتماد به نفس: همانطور که ربکا لاکلر توضیح می‌دهد، «عزت نفس را می‌توان با میزان علاقه ما به خودمان سنجید. وقتی یک نوجوان خودش را دوست دارد و به خودش احترام می‌گذارد، عملکرد بهتری دارد و به طور کلی شادتر است.» در اوایل آموزش شاید کودکتان نتواند با اعتماد به نفس صدایش را بروز دهد. سعی کنید به درستی او را تشویق کنید و از او بخواهید که در بازی‌های گروهی از صدای خود به خوبی استفاده کند تا این مشکل برطرف شود.
پیدا کردن ژانر: برای کودکان بسیار دشوار است که ژانر موسیقی مناسب خود را پیدا کنند. به عنوان معلم آواز، این وظیفه شماست که ژانرهای مختلف موسیقی را به کودکان معرفی کنید. اگرچه ممکن است اکثر آنها به طور طبیعی به سمت ژانر موزیکال یا هیپ هاپ گرایش داشته باشند، اما این مسئولیت معلم است که افق‌های موسیقی آنها را تا حد امکان گسترش دهد تا آنها استعداد خود را کشف کنند.
بهبود تکنیک: جالب است بدانید کودکان عادت‌های بدی را پرورش می‌دهند که ترک آنها، به خصوص در دوران نوجوانی، بسیار دشوار می‌شود. برای مثال نفس‌گیری در بخش‌های اشتباه آواز، اجرای نت‌ها بدون تمرین مناسب، بیان ضعیف و عدم به چالش کشیدن ردیف‌های بالاتر، تنها چند مورد از مشکلات رایجی است که باید حواستان باشد کودکان در هنگام آموزش به آن عادت نکنند.
سوالات متداول
- چرا نباید آموزش آواز را از سن خیلی پایین شروع کرد؟
به عقیده متخصصان آموزش آواز به کودکان را نباید از سن خیلی پایین شروع کرد؛ زیرا در این سن هنوز صدای کودک پخته نشده و ممکن است از مسیر دشوار آموزش آواز دلزده شود. - آیا در سنین بعد و از بلوغ و بزرگسالی هم می‌توان خوانندگی را آغاز کرد؟
بله. آموزش موسیقی سن خاصی نمی‌شناسد و بسیاری از بزرگان آواز کار خود را بعد از سن بلوغ و حتی در بزرگسالی آغاز کردند. - آیا کودکی که هیچ تجربه‌ای ندارد می‌تواند موسیقی یاد بگیرد؟
بله. کودکان قادر هستند از سن 3 سالگی به بعد ریتم و موسیقی را به خوبی درک کنند. - آیا کلاس خصوصی بهتر است یا کلاس گروهی؟
بسته به شرایط کودکتان هر کدام مزایای خاص خود را دارد اما بهتر است در یک گروه آموزشی قرار گیرد تا با دوستان جدیدی آشنا شده و بازی‌های گروهی را در حین آموزش تجربه کند.